Light on Yoga B.K.S. Iyengar
Μετάφραση: Χάρις Λυρώνη, Παρασκευή Μπόλου,
Χρίστος Παύλου, Αλκιβιάδης Σπηλιόπουλος.
Επιμέλεια: Ουρανία Καϊάφα, Εκδόσεις Nāga, Αθήνα 2020
Light on Yoga B.K.S. Iyengar
Μετάφραση: Χάρις Λυρώνη, Παρασκευή Μπόλου,
Χρίστος Παύλου, Αλκιβιάδης Σπηλιόπουλος.
Επιμέλεια: Ουρανία Καϊάφα, Εκδόσεις Nāga, Αθήνα 2020
«Η ελληνική έκδοση του βιβλίου τού Αϊγένγκαρ με τίτλο Φως στη γιόγκα είναι καρπός πολύχρονης εργασίας εκ μέρους μιας ομάδας ανθρώπων που είναι οι ίδιοι αφιερωμένοι στην άσκηση και τη διδασκαλία τής γιόγκα, εκπαιδευμένοι ειδικά στο Σύστημα Αϊγένγκαρ. Οι τέσσερις μεταφραστές και η επιμελήτρια μπορούμε να πούμε ότι πέτυχαν κάτι ασυνήθιστο, ακόμη και για φιλολογικού χαρακτήρα εκδόσεις: όχι μόνο μια γλώσσα ρέουσα και γλαφυρή, χωρίς αγγλισμούς ή φραστικές αδεξιότητες, αλλά και μία ομογένεια ύφους πραγματικά αρραγή που κρύβει δεξιοτεχνικά τον τμηματικό χαρακτήρα τής εργασίας. Η πλούσια εικονογράφηση και το εξαιρετικά προσεγμένο σύστημα παραπομπών θέτουν επίσης ένα υψηλό προηγούμενο —στο οποίο ομολογουμένως δεν είμαστε συνηθισμένοι— για την έκδοση τέτοιου είδους βιβλίων.
Στις 498 σελίδες του περιέχονται: ένας πρόλογος του Γιεχούντι Μενουχίν, δύο προοίμια γραμμένα από τον Αϊγένγκαρ για την πρώτη και για τη δεύτερη έκδοση του 2000 (όπου στο τελευταίο περιγράφει με διασκεδαστικό τρόπο την περιπέτεια που οδήγησε ως την έκδοση του βιβλίου), ένα πρώτο μέρος στο οποίο, υπό μορφήν Εισαγωγής, εκτίθεται ό,τι θα λέγαμε «φιλοσοφία τής γιόγκα» με τον τρόπο που την έχει αφομοιώσει ο Αϊγένγκαρ, ένα δεύτερο —το κύριο και μακροσκελέστερο— μέρος στο οποίο παρουσιάζονται, με φωτογραφική τεκμηρίωση και λεπτομερείς οδηγίες για την εκτέλεση, 200+2 άσανα, ένα ολοκληρωμένο δηλαδή λεξιλόγιο κινήσεων που απαρτίζουν τη βασική ύλη τής γιόγκα, ένα τρίτο μέρος αφιερωμένο στην πραναγιάμα, δηλαδή ειδικές αναπνευστικές ασκήσεις για την αποδέσμευση ενέργειας, ένα πρώτο Παράρτημα με πρακτικές οδηγίες που αφορούν τις προϋποθέσεις, την οργάνωση και τη μέθοδο της άσκησης, ένα δεύτερο Παράρτημα με ειδικές θεραπευτικές ενδείξεις που συσχετίζουν συγκεκριμένες παθήσεις με ενδεικνυόμενες άσανα, και, τέλος, ένα εκτεταμένο Γλωσσάριο των σανσκριτικών όρων που είναι απαραίτητοι για την κατανόηση της γιογκικής φιλολογίας.
Το βιβλίο είναι ένα πολύτιμο απόκτημα όχι μόνο για τους επαγγελματίες γι’ αυτούς είναι απλώς αναντικατάστατο— αλλά και για τον οιονδήποτε ενδιαφέρεται έστω να πληροφορηθεί, με τρόπο υπεύθυνο και έγκυρο, τί ακριβώς είναι η γιόγκα σαν μια σημερινή τέχνη. Ασφαλώς δεν είναι θρησκειοϊστορικού ή συγκριτικοανθρωπολογικού ενδιαφέροντος, και η «φιλοσοφία» που εκθέτει ο Αϊγένγκαρ στην Εισαγωγή του είναι αρθρωμένη εν είδη θεολογικού δόγματος, παραθέτοντας σε μιαν ανιστορική συγχρονία πηγές οι οποίες απέχουν μεταξύ τους πολλούς αιώνες και μια «αποϊερωμένη» μελέτη τους θα απαιτούσε άλλου είδους ιστορικοκριτική έρευνα, μπορούμε να πούμε απλώς ότι απηχεί τη θεϊστική οπτική τού Βισνουισμού, με νύξεις μετριασμένου μονισμού τής Βισισταντβάιτα Βεδάντα (της εκδοχής τού Ινδουισμού που ακολουθούν ειδικά οι αϊγένγκαρ τής Καρνάτακα). Από την άλλη πλευρά, η πρακτική ιδιοφυία τού Αϊγένγκαρ βλέπει καθαρά —και υποδεικνύει ρητά— την προέλευση της εκπληκτικής αυτής κινησιολογικής γλώσσας που είναι η γιόγκα (όπως άλλωστε και πολλές ανάλογες κινέζικες τέχνες) από τον μεγαλύτερο δάσκαλο της ανθρωπότητας: το ζωικό βασίλειο.»
Φώτης Τερζάκης
Τι είναι γιόγκα;
από τη Χάρι Λυρώνη
Σύμφωνα με τον Πατάντζαλι, εξαιτίας των διακυμάνσεων του νου, το πνεύμα (purusha) ταυτίζεται με το περιορισμένο σώμα (prakriti). Αίροντας τις ταλαντεύσεις του νου, το πνεύμα απελευθερώνεται από την ταύτιση. Ο νους παύει να πλανεύει τo πνεύμα με ό,τι εκείνος ορίζει ως αλήθεια, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στον πραγματικό εαυτό να αναδυθεί, καταρρίπτοντας όλα εκείνα με τα οποία ταυτιζόταν και πίστευε ως τότε. Μη έχοντας κάτι με το οποίο να ταυτιστεί, ο Εαυτός παραμένει στη φύση του και συνειδητοποιεί την πραγματική του υπόσταση, που δεν είναι άλλη από την πνευματική. Συνειδητοποιεί δηλαδή ότι είναι πνεύμα, άρα αιώνιος.
Συνεπώς, ο Πατάντζαλι ορίζει τη γιόγκα ως ένα σύστημα που στοχεύει στην παύση της κινητικότητας και των τροποποιήσεων του νου, προκειμένου να αποκαλυφθεί ο αληθινός Εαυτός και να φτάσει κανείς στην αυτογνωσία και επομένως στην αυτοπραγμάτωση. Θα μπορούσε λοιπόν να πει κανείς ότι η γιόγκα είναι ένα σύστημα που στοχεύει στο γνώθι σαυτόν.
Ωστόσο, η παραπάνω εξήγηση, αν και σωστή, περιορίζει κατά πολύ τις δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει η πρακτική της γιόγκα. Είναι γνωστό ότι πρόκειται για ένα σύστημα που μπορεί να εξασκηθεί από τον καθένα και, ανάλογα με το μονοπάτι που θα διαλέξει με βάση την ιδιοσυγκρασία του αλλά και με τη συνειδητότητά του μπορεί να φτάσει σε διαφορετικά επίπεδα. Τι είναι όμως γιόγκα; Φιλοσοφία, επιστήμη ή τέχνη; Συχνά αναρωτιόμαστε καθώς καθένας από εμάς εκλαμβάνει την έννοια της διαφορετικά, ανάλογα με το πού βρίσκεται πνευματικά. Οι περισσότεροι στη Δύση τη συνδέουμε είτε με τη σωματική άσκηση, την άσανα, που δεν είναι παρά ένα από τα σκέλη της αστάνγκα γιόγκα, είτε με την ινδουιστική θρησκεία.
Ένα από τα νοήματα που περικλείει η λέξη γιόγκα είναι η σύζευξη της περιορισμένης συνειδητότητας του ατόμου με την υπέρτατη οικουμενική πραγματικότητα. Γιόγκα είναι κατ’ επέκταση η διεύρυνση της ατομικής μας συνείδησης, η πνευματική απελευθέρωση και ένωση με τη βαθύτερη φύση μας και το θείο. Αναμφισβήτητα λοιπόν γιόγκα είναι η επιστήμη του γνώθι σαυτόν. Η φιλοσοφία που ρίχνει φως στο ντάρμα και καταργεί κάθε σύνορο μεταξύ Θεού και ανθρώπου. Είναι η τέχνη του ευ ζην με τον εαυτό μας και τους άλλους.
Πολλοί μελετητές της ινδικής φιλοσοφίας δεν βλέπουν με καλό μάτι όσους ξεκινούν τη γιογκική τους αναζήτηση από την άσανα. Απ’ όπου κι αν ξεκινήσει κανείς όμως, σε όποιο στάδιο της πνευματικής του αναζήτησης κι αν βρίσκεται, σε όποια θρησκεία ή μη θρησκεία κι αν ανήκει, αργά ή γρήγορα ο ασκούμενος εδραιώνει μία πιο προσωπική σχέση με τον Θεό, γιατί αυτός είναι και ο υπέρτατος στόχος της γιόγκα: η ένωση με τη θεϊκή μας φύση. Ωστόσο, ο Θεός, άρα και η γιόγκα είναι πέρα από θρησκείες. Δεν μπορούμε λοιπόν να μην αναγνωρίσουμε ότι το μονοπάτι του Πατάντζαλι, παρόλο που οδηγεί τον ασκούμενο γιόγκι ως ένα σημείο της διαδρομής, αποτελεί για όσους το προσεγγίσουν ακρογωνιαίο λίθο για το γιογκικό τους ταξίδι.
Γιατί γιόγκα είναι καθετί που ενώνει τις κουκκίδες και φτιάχνει το προσωπικό μας μονοπάτι. Τα μικρά βήματα προς την αυτοπραγμάτωση, προς την ιερή, αληθινή μας φύση. Γιόγκα είναι το ταξίδι προς την Αλήθεια μας, την υπέρτατη Αλήθεια που δεν είναι άλλη από τη γνώση ότι όλοι είμαστε ένα, φτιαγμένοι από την ίδια θεϊκή σπίθα. Είναι το σπίρτο που θεριεύει τη θεϊκή μας σπίθα και ανασύρει στην επιφάνεια τη θεία μας φύση.
Γιόγκα είναι το ταξίδι προς την ελευθερία. Ένα ταξίδι που μπορεί να αλλάξει τον ρου των πραγμάτων και την ίδια την πορεία ζωής μας!
Κατανοώντας τις αρχές πίσω από την Iyengar Yoga.
από τον Χρίστο Παύλου
Για την προσωπικότητα του B.K.S. Iyengar έχουν γραφτεί και ειπωθεί πάρα πολλά. Όλοι όσοι τον γνώρισαν συμφωνούν ότι, παρ’ όλο που ήταν ο Μεγάλος Iyengar, στην προσωπική του ζωή παρέμεινε απλός,ευγενικός, πρόσχαρος και καταδεκτικός με όλους. Σε ό,τι αφορά τη γιόγκα ωστόσο ήταν αυστηρός και απαιτητικός. Πώς αλλιώς θα μπορούσε άλλωστε να επιβιώσει στον δυτικό κόσμο; Ναι, ήταν απαιτητικός!
Πρώτα με τον εαυτό του και μετά με τους άλλους. Τις θεωρίες του τις εφάρμοζε πρώτα επάνω του, και η τεράστια γνώση που αποκόμισε δεν προερχόταν από βιβλία, αλλά από προσωπική πείρα.
Ήταν ο γιόγκι που με την προσωπική πρακτική και τη θεωρία του άλλαξε παγκοσμίως τα δεδομένα στον τρόπο εξάσκησης της γιόγκα και τη μέθοδό του δεν την ονόμασε ο ίδιος Iyengar γιόγκα, αλλά οι μαθητές του, προκειμένου να τη διαχωρίσουν από τα άλλα στυλ.
Όμως τι ήταν αυτό που τον έκανε διάσημο και συντέλεσε στη ραγδαία εξάπλωση της Iyengar γιόγκα;
Από την αρχή πρόσφερε σε όσους ενδιαφέρονταν να ασκηθούν αυτό που είχαν πραγματικά ανάγκη και όχι αυτό που ήθελαν. Ανέπτυξε μια θεωρία που είχε βάθος και μπορεί να διαμορφώνεται ανάλογα με το επίπεδο, την πείρα και την ποιοτική εξάσκηση που έχει ο καθένας.
Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά εκείνα που διακρίνουν το σύστημα της Iyengar γιόγκα;
Ακρίβεια και ευθυγράμμιση, αλληλουχία των άσανα, χρόνος παραμονής σε κάθε άσανα, χρήση βοηθημάτων, βαθμιαία βελτίωση και εσωτερική ανάπτυξη, τρόπος εξάσκησης.
Ποιες είναι οι αρχές πίσω από αυτά τα χαρακτηριστικά;
Γιατί αν μείνουμε στο τυπικό μέρος των χαρακτηριστικών, χωρίς να γνωρίζουμε το τι και το γιατί, δεν έχουμε κατανόηση σε βάθος, βλέπουμε μόνο την επιφάνεια και όχι την πραγματική διδασκαλία του Iyengar. Ο Iyengar ήταν υπεύθυνος γι’ αυτά που έλεγε, δεν ήταν όμως υπεύθυνος γι’ αυτά που μπορεί να κατανοήσει ο καθένας.
Ακρίβεια και ευθυγράμμιση
Η ακρίβεια και η ευθυγράμμιση στην άσανα είναι το ξεχωριστό χαρακτηριστικό της Iyengar γιόγκα. Η ακρίβεια όμως δεν αφορά απλώς το γεωμετρικό σχήμα που παίρνει το σώμα ούτε η ευθυγράμμιση σχετίζεται μόνο με τα μέρη του σώματος. Είναι η σωστή λειτουργία ολόκληρου του ανθρώπινου οργανισμού. Όταν το σώμα είναι ευθυγραμμισμένο με ακρίβεια, με την ίδια ακρίβεια ευθυγραμμίζεται και η αναπνοή. Αν η ανοπνοή είναι ισορροπημένη, τότε ο νους, τα συναισθήματα και οι αισθήσεις είναι ισορροπημένα. Θα πρέπει να μελετάμε πώς οι ακριβείς και λεπτές διορθώσεις επηρεάζουν ολόκληρη την υπόστασή μας.
Όταν μας ζητείται να απλώσουμε τα μετατάρσια στην Ταντάσανα, δεν είναι μόνο ευθυγράμμιση του έσω και του έξω πέλματος. Απλώνοντας τα μετατάρσια επηρεάζονται οι τετρακέφαλοι, έρχονται πιο κοντά στο μηριαίο οστό. Σταθερότητα στους μηρούς σημαίνει ανασήκωμα του υπογαστρίου και της κοιλιακής χώρας. Αυτό με τη σειρά του ανασηκώνει τη θωρακική κοιλότητα, η αναπνοή αυτόματα γίνεται πιο βαθιά και ρυθμική, με ανάλογες αλλαγές στις αισθήσεις, τον νου και τα συναισθήματα. Η ακρίβεια και η ευθυγράμμιση θα πρέπει να συνοδεύονται από τη μελέτη των επιδράσεων στην αναπνοή και τον νου. Καθώς κανείς προχωρά, χρειάζεται να ξέρει πώς οι αισθήσεις, ο νους και η αναπνοή πρέπει να χρησιμοποιούνται για να ευθυγραμμίσουν στο σώμα.
Χρόνος παραμονής στην άσανα
Οι ασκούμενοι στην Iyengar γιόγκα είναι γνωστό ότι αναπτύσσουν την ικανότητα να παραμένουν για παρατεταμένο χρόνο στις διάφορες άσανα. Αυτό βοηθάει τον αρχάριο να αποκτήσει θέληση, κάτι πολύ βασικό στα αρχικά στάδια. Όμως, προχωρώντας κάποιος θα πρέπει να ανυψωθεί πέρα από τη σφαίρα της εξωτερικής δύναμης, της θέλησης. Όπως αναφέρει ο Iyengar, η εξάσκηση στις άσανα δεν θα πρέπει να γίνεται μόνο με εξωτερική δύναμη, με τη δύναμη του νου, αλλά η άσκηση θα πρέπει να είναι τέτοια ώστε αληθινά να θέλει κανείς να παραμείνει στην άσανα, να του αρέσει δηλαδή να μένει στην άσανα. Είναι η εσωτερική ενέργεια, ο Εαυτός που εκτελεί την άσανα. Τότε η σταθερότητα (sthirata) και η άνεση (shukhata) έρχονται με φυσικότητα.
Δεν θα πρέπει να παραμένει κάποιος στην άσανα επειδή μένει ο διπλανός του ή επειδή το απαιτεί ο χρόνος. Θα πρέπει να μένουμε στην άσανα για όσο μπορούμε να τη μελετάμε, να λαμβάνουμε τις πληροφορίες και να κάνουμε τις απαραίτητες διορθώσεις. Έτσι, κάθε άσανα γίνεται αντικείμενο διαλογισμού. Μπορεί κανείς να παρατείνει τον χρόνο παραμονής του με το ρολόι, αλλά εις βάρος της ποιότητας. Τέτοια πρακτική δεν έχει έννοια, και στην ουσία είναι επιβλαβής.
Ο Πατάντζαλι αναφέρει ότι οι άσανα τελειοποιούνται όταν η προσπάθεια που καταβάλλουμε μειώνεται (όταν η prayatna γίνεται saithilya). Μπορούμε λοιπόν να μένουμε περισσότερο σε μια στάση, αλλά η προσπάθεια αντί να μεγαλώνει θα πρέπει να μειώνεται.
Η εκτέλεση μιας άσανα περιλαμβάνει τα εξής στάδια: «την είσοδο στην άσανα», «την παραμονή» και την «έξοδο από την άσανα». Συνήθως δεν δίνουμε πολύ σημασία στο πώς θα βγούμε από την άσανα, χάνοντας έτσι το ένα τρίτο από τα οφέλη της.
Αλληλουχία
Γνωρίζουμε λοιπόν ότι τα οφέλη ενός προγράμματος, μιας αλληλουχίας από άσανα δηλαδή, έχει να κάνει όχι τόσο με αυτές τις ίδιες τις άσανα, αλλά κυρίως με τον τρόπο που τις εκτελούμε, τον χρόνο που παραμένουμε και τη σειρά που ακολουθούμε. Αυτό είναι που καθορίζει τα αποτελέσματα. Η σειρά με την οποία γίνονται οι άσανα εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως ο σκοπός του προγράμματος, ο καιρός, η ώρα της ημέρας, η κατάσταση της υγείας και το επίπεδο του ασκούμενου.
Με πάνω από 200 άσανα που κατηγοριοποίησε ο Iyengar μπορούν να γίνουν πάρα πολλές παραλλαγές και συνδυασμοί. Είναι σκόπιμο ωστόσο να επαναλάβουμε ξανά και ξανά ότι πρέπει να κατανοηθούν οι αρχές πίσω από κάθε αλληλουχία, παρά να αποστηθίζονται διάφορες αλληλουχίες, οι οποίες δεν μπορούν να δώσουν πάντα τα ίδια αποτελέσματα.
Βοηθήματα
Τα βοηθήματα είναι μια καινοτομία του Γκουρούτζι. Χάρη σε αυτά, άνθρωποι κάθε ηλικίας και κατάστασης υγείας μπορούν να κάνουν καταρχήν γιόγκα και να εκτελούν τις άσανα με ευκολία, και να οικειοποιούνται τα ευεργετικά αποτελέσματα της γιόγκα. Όπως έχει εξηγήσει ο Γκουρούτζι τα βοηθήματα δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται σαν δεκανίκια ή απλά υποστηρίγματα, αλλά σαν δάσκαλοι, και θα πρέπει να μαθαίνουμε από αυτά. Όταν κατανοήσουμε το μάθημα και αποκτήσουμε την ικανότητα, μπορούμε να τα χρησιμοποιούμε περιστασιακά.
Σταδιακή βελτίωση στην πρακτική
Μια ακόμα σπουδαία αρχή είναι η βαθμιαία πρόοδος στην άσκηση, προχωρώντας από τα πιο απλά, από τα απτά, στα πιο δύσκολα και άυλα. Ένας αρχάριος μπορεί να κάνει π.χ. την Τρικονάσανα από το πρώτο μάθημα, αλλά και ο Γκουρούτζι κάνει την Τρικονάσανα έπειτα από δεκαετίες εξάσκησης. Και οι δύο κάνουν την ίδια άσανα, η ποιότητα όμως είναι τελείως διαφορετική. Για έναν αρχάριο, οι άσανα περιορίζονται στο μυοσκελετικό επίπεδο, ενώ η Τρικονάσανα του Γκουρούτζι είναι meditation in action, δηλαδή εν κινήσει διαλογισμός. Ο αρχάριος καθοδηγείται από τον δάσκαλο ενώ ο Iyengar από τον εσωτερικό δάσκαλο, τον Εαυτό.
Ως μαθητές της Iyengar γιόγκα πρέπει να εξασκούμαστε στις άσανα και να προχωράμε σταδιακά στην πρακτική μας. Πρέπει να ευθυγραμμίζουμε το σώμα μας. Είναι σημαντικό να αναφέρω ότι η λέξη sharira (η οποία ανακριβώς μεταφράζεται στα αγγλικά ως body, σώμα) στην πραγματικότητα περικλείει την αναπνοή, τον νου, τις αισθήσεις, τα συναισθήματα και τη διάνοια. Έτσι, αν και αρχίζουμε με την εξωτερική (τη σωματική δηλαδή) ευθυγράμμιση, θα πρέπει να προχωρήσουμε προς την ολοκληρωμένη έννοια του sharira.
Πρέπει να εξελιχθούμε βαθμιαία, ώστε η πρακτική μας να μην καθορίζεται μόνο από το ρολόι, αλλά να φτάσουμε στη σταθερότητα και την άνεση, και η άσκησή μας να βελτιώνεται προοδευτικά από τη θέληση, τον νου, την αναπνοή, τη νοημοσύνη και τελικά από τον αιώνιο Εαυτό.
Εφαρμογή των yama και niyama πάνω στην άσκηση
Και πώς πρέπει να εξασκούμαστε; Ο Iyengar στο βιβλίο του Light on Life αναφέρει:
"Πολλοί δάσκαλοι σας ζητούν να εκτελείτε τις άσανα με ευκολία και άνεση χωρίς καμία ένταση ή πραγματική προσπάθεια. Αυτό τελικά οδηγεί τον ασκούμενο να ζει μέσα στα όρια του νου του, με αναπόφευκτο φόβο, προσκόλληση και μικρότητα. Αυτοί οι δάσκαλοι και οι μαθητές τους νιώθουν ότι η λεπτομερής και έντονη εξάσκηση που περιγράφω είναι επίπονη. Ναι, είναι αλήθεια ότι μερικές φορές αισθανόμαστε πόνο κατά τη διάρκεια της εξάσκησης, καθώς καταβάλλουμε προσπάθεια να ξεπεράσουμε τους εαυτούς μας και τη θέλησή μας. Η γιόγκα γίνεται για τον εξαγνισμό του σώματος και την εξερεύνησή του, όπως επίσης και για την εκλέπτυνση του νου. Αυτό απαιτεί δύναμη θέλησης, τόσο για να παρακολουθείς όσο και για να αντέχεις τον σωματικό πόνο, χωρίς να τον ερεθίζεις. Θα πρέπει δηλαδή να υπάρχει διάκριση μεταξύ καλού και κακού πόνου. Αν δεν έχει μια ορισμένη ένταση, η αληθινή άσανα δεν θα βιωθεί και ο νους θα παραμείνει στους περιορισμούς του και δεν θα υπερβεί τα όριά του."
Ένα άλλο ασφαλές κριτήριο πάνω στην εξάσκηση είναι η εφαρμογή των γιάμα και νιγιάμα. Θα αναφέρω μια απλή εκδοχή-ερμηνεία, γιατί όπως είπα η κατανόηση εξαρτάται από το επίπεδο στο οποίο βρίσκεται καθένας.
Γιάμα
Τα γιάμα είναι τα εξής:
Αχίμσα. Μη βία. Πολλοί παρανοούν αυτή την αρχή και αποφεύγουν την έντονη προσπάθεια. Εφαρμόζεται βία μόνο όταν τραυματίσω τον εαυτό μου και όχι όταν κάνω μια έντονη προσπάθεια. Από την άλλη εφαρμόζω βία στον εαυτό μου όταν αποφεύγω την καλύτερη προσπάθεια που μπορώ και του αποστερώ έτσι την ευκαιρία να εξελιχτεί. Μπορεί η προσπάθειά μου επίσης να περιορίζεται σε ένα μέρος του σώματός μου, ενώ κάποιο άλλο μέλος του σώματος να μένει αδρανές. Θα πρέπει να παρατηρώ κάθε σημείο του σώματός μου και να κάνω τις ανάλογες ρυθμίσεις.
Σάτια. Ειλικρίνεια. Είμαι ειλικρινής με τον εαυτό μου, δεν τον κοροϊδεύω, δεν υποκρίνομαι, και έτσι οδηγούμαι στην αστέγια.
Αστέγια. Δεν κλέβω, δεν ξεγελώ τον εαυτό μου με διάφορες δικαιολογίες.
Μπραχματσάρια. Όταν εξασκούμαι με αυτόν τον τρόπο εξοικονομώ ενέργεια, τόσο σωματική όσο και νοητική γιατί είμαι παρών, εργάζομαι ενσυνείδητα, δεν αναπολώ ούτε ονειρεύομαι.
Απαριγκράχα. Υπάρχει όμως και ένας άλλος περισπασμός, να ασχολούμαι με το τι κάνουν οι άλλοι, πώς το κάνουν. Αυτό εγείρει συναισθήματα ζήλειας, όταν δεν μπορώ εγώ να το κάνω, και υπερηφάνειας όταν είμαι καλύτερος. Εδώ έρχεται η πέμπτη αρχή, η απαριγκράχα να βάλει τάξη.
Εξασκούμενος σύμφωνα με τις αρχές των γιάμα, οδηγούμαι στα:
Nιγιάμα
Σάουτσα. Δεν σημαίνει μόνο εξωτερικός καθαρισμός, πλύσιμο του σώματος, αλλά καθαρότητα εσωτερική, τόσο σωματική όσο και νοητική.
Σαντόσα. Ικανοποίηση, ευχαρίστηση με την παρούσα κατάσταση. Αποδέχομαι τα όρια στα οποία βρίσκομαι αυτή τη στιγμή και προσπαθώ να τα βελτιώσω.
Τάπας. Όταν βλέπω ότι αυτός ο τρόπος εξάσκησης έχει θετικά αποτελέσματα, δημιουργείται έντονη επιθυμία και ζήλος για βελτίωση. Αυτό είναι τάπας.
Σβαντιάγια. Μελέτη των ιερών γραφών για έμπνευση από εκείνους που έχουν περάσει αυτό το μονοπάτι αλλά και επίλυση δυσκολιών. Μελέτη του εαυτού μας με συνεχή εξάσκηση και παρατήρηση.
Ισβάρα πρανιντάνα. Αφιέρωση όλων των προσπαθειών και των καρπών στο Θείο, γιατί όλα είναι δικά Του και από αυτό προέρχονται.
Ελπίζω να σας έδωσα μια μικρή ιδέα για την Iyengar γιόγκα. Κάθε παρανόηση οφείλεται στη δική μου περιορισμένη αντίληψη και όχι στα λεγόμενα του B.K.S. Iyengar.
Ας δούμε τώρα το ντοκιμαντέρ για τη ζωή του...
Γιόγκα χωρίς σύνορα
από τον Δρ Δημήτρη Βασιλειάδη.
Αξιότιμε κ. Πρέσβη, φίλοι, μαθητές και δάσκαλοι της γιόγκα, Θα ήθελα κατ’ αρχήν να ευχαριστήσω τους διοργανωτές της σημερινής εκδήλωσης, τον Σύλλογο Γιόγκα Ελλάδας, το Έτος Γιόγκα, την Ινδική Πρεσβεία, τον Δήμο Νέας Σμύρνης και όλους εσάς που μου παρέχετε την ευκαιρία να συμμετάσχω στον πρώτο εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας της Γιόγκα και να μοιραστώ μαζί σας μερικές ιδέες γύρω από αυτήν εντός του περιορισμένου χρόνου που μου διατίθεται. Το θέμα της ομιλίας μου είναι «Γιόγκα χωρίς σύνορα» και χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος θα αναφερθώ στη σημασία της καθιέρωσης της Παγκόσμιας Ημέρας της Γιόγκα από τα Ηνωμένα Έθνη αλλά και στους προβληματισμούς και στις αντιδράσεις που δημιουργήθηκαν γύρω από αυτήν. Στη συνέχεια θα μιλήσω για το βαθύτερο νόημα της γιόγκα καθώς πιστεύω ότι μέσα από αυτό η γιόγκα θα μπορούσε να ολοκληρώσει την αποστολή της και να καταστεί αποδεκτή από όλη την ανθρωπότητα. Με τον ίδιο τρόπο δηλαδή που γίνεται αποδεκτή η Παγκόσμια Ημέρα της Μουσικής και η Παγκόσμια Ημέρα του Πατέρα που συνεορτάζουμε σήμερα, αλλά και άλλες παρόμοιες οικουμενικές αξίες.
Όπως είναι γνωστό, η καθιέρωση της 21ης Ιουνίου ως Παγκόσμιας Ημέρας της Γιόγκα έγινε ύστερα από πρωτοβουλία που ανέλαβε ο Πρωθυπουργός της Ινδίας κ. Narendra Modi. Η εισήγηση που απηύθυνε στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 27 Σεπτεμβρίου 2014 έγινε αποδεκτή στις 11 Δεκεμβρίου από περισσότερες από 170 αντιπροσωπείες κρατών-μελών του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών, συμπεριλαμβανομένης της Ε.Ε. και αρκετών μουσουλμανικών κρατών. Αυτή η μεγάλη επίτευξη στο διεθνές πεδίο ήρθε να συμπληρώσει την προσπάθεια που κατέβαλε και συνεχίζει να καταβάλει η κυβέρνηση του Λαϊκού Kόμματος της Ινδίας (BharatiyaJanataParty) για να προαγάγει τη γιόγκα στην Ινδία μέσα από μια σειρά μέτρων όπως είναι η ίδρυση του Υπουργείου Γιόγκα και Παραδοσιακής Ιατρικής (Ministry of Ayurveda, Yoga and Naturopathy, Unani, Siddha and Homeopathy – AYUSH) πέρυσι τον Νοέμβριο, η παροχή δωρεάν μαθημάτων γιόγκα στους δημόσιους υπάλληλους και η εισαγωγή της διδασκαλίας της γιόγκα στα πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια σχολεία της χώρας.
Μεγάλα ποσά και υπεράνθρωπες προσπάθειες καταβλήθηκαν για τον επιτυχή εορτασμό της σημερινής ημέρας τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Δάσκαλοι της γιόγκα, άνθρωποι της τέχνης και του πολιτισμού, μέσα μαζικής ενημέρωσης, εκπαιδευτικά και πολιτιστικά ιδρύματα, καθώς και σύσσωμες οι δημόσιες και οι διπλωματικές υπηρεσίες της Ινδίας έχουν κινητοποιηθεί εδώ και μήνες για να μεταφέρουν το μήνυμα της γιόγκα σε εκατομμύρια ανθρώπους και να τους προσκαλέσουν στους εορτασμούς που λαμβάνουν χώρα σε διάφορα μέρη σε όλη την υφήλιο. Η γιγαντιαία προσπάθεια αποσκοπεί στο να αναδείξει τα ευεργετικά αποτελέσματα της γιόγκα που έχει καταστεί σήμερα μια παγκόσμια κουλτούρα αλλά και τη μεγάλη συνεισφορά του αρχαίου ινδικού πολιτισμού στην ανθρωπότητα.
Ωστόσο, ο εορτασμός της γιόγκα δεν έχει τύχει, όπως θα περίμενε κανείς, μιας καθολικής αποδοχής. Εντονότατη κριτική έχει ασκηθεί κυρίως από θρησκευτικές ηγεσίες τόσο στο εσωτερικό της Ινδίας όσο και στο εξωτερικό και σε μικρότερο βαθμό από ορισμένους κύκλους διανοουμένων που δεν βλέπουν με καλό μάτι την πολιτικοποίηση και ηθικοποίηση μιας καθαρά πνευματικής παράδοσης. Η γιόγκα σε ισλαμικές χώρες όπως η Μαλαισία, η Ινδονησία, η Αίγυπτος και αλλού είχε ήδη απαγορευτεί από την προηγούμενη δεκαετία με νόμους (fatwa) που εξέδωσαν οι θρησκευτικές αρχές με την αιτιολογία ότι εμπεριέχει θρησκευτικά στοιχεία του Ινδουισμού και επομένως η εφαρμογή της αποτελεί βλασφημία και αμαρτία (haraam) απέναντι στο Ισλάμ. Ζώντας σε ένα τέτοιο περιβάλλον, οι φιλικά προσκείμενες στη γιόγκα οργανώσεις αποκήρυξαν κάθε πνευματικό στοιχείο της και την περιόρισαν σε ένα είδος σωματικών ασκήσεων ώστε να μπορέσει να γίνει αποδεκτή. Όπως και έγινε.
Μια παρόμοια αντιπαράθεση ανάμεσα στο Ισλάμ και τη γιόγκα εξελίσσεται εδώ και αρκετό καιρό και στην Ινδία. Η αντιπαράθεση αυτή εντάθηκε το τελευταίο διάστημα προκαλώντας ατέλειωτες συζητήσεις στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στους δημόσιους χώρους. Πριν από λίγες μέρες, η μουσουλμανική κοινότητα απείλησε να προσφύγει κατά της κυβέρνησης στα δικαστήρια για τη θέσπιση νόμου που καθιστά υποχρεωτική τη διδασκαλία της γιόγκα στα σχολεία, καθώς θεωρεί ότι η ψαλμωδία των ιερών λέξεων (mantras) και η λατρεία θεοτήτων της φύσης με τεχνικές όπως ο χαιρετισμός στον ήλιο (suryanamaskara) εμπεριέχουν ινδουιστικά στοιχεία και ως εκ τούτου αντιτίθενται στο συνταγματικά κατοχυρωμένο ανεξίθρησκο πολίτευμα της χώρας.
Η ινδική κυβέρνηση προσπάθησε να κατευνάσει τις ανησυχίες των ισλαμιστικών οργανώσεων υποστηρίζοντας ότι η προβολή της γιόγκα εστιάζεται στην επίτευξη της φυσικής και νοητικής υγείας, ενώ παράλληλα προχώρησε στην κατάργηση των λατρευτικών ασκήσεων και των απαγγελιών των μάντρας. Επίσης, χαλάρωσε τη νομοθεσία που καθιστούσε την εκπαίδευση της γιόγκα υποχρεωτική για όλους τους μαθητές, ενώ κράτησε αποστάσεις από ακραίες φωνές φανατικών ινδουιστών πολιτικών και θρησκευτικών ηγετών που ζητούσαν να πετάξουν στη θάλασσα τους μουσουλμάνους που δεν αποδέχονται τη γιόγκα.
Η αντιμετώπιση της γιόγκα ως ένα θρησκευτικό σύστημα του ινδουισμού δεν περιορίζεται μόνο στο Ισλάμ αλλά αποτελεί, θα έλεγε κανείς, την κοινή πεποίθηση των περισσότερων θρησκειών που θέλουν να εξετάζουν τις διάφορες παραδόσεις από μια θρησκειολογική σκοπιά. Θρησκείες όπως ο τζαϊνισμός, ο βουδισμός και ο ταοϊσμός που εμπεριέχουν στην πρακτική τους ψυχοσωματικές ασκήσεις και ενστερνίζονται παρόμοιες φιλοσοφικές αξίες έκαναν τη γιόγκα αποδεκτή και την αντιμετώπισαν σαν ένα αδελφό σύστημα, ενώ οι χριστιανοί διατήρησαν διαφορετικές στάσεις σε διάφορες εποχές, τόπους και δόγματα.
Oι πρώτοι χριστιανοί πατέρες μίλησαν με λόγια θαυμασμού για τους Ινδούς ασκητές που, αν και ζουν δίπλα σε ποτάμια όπου ρέουν γάλα και μέλι, η προσοχή τους δεν αποσπάται από το όνομα του θεού ούτε για μια στιγμή. Οι χριστιανοί όπως και οι σούφι φαίνεται επίσης να υιοθέτησαν ορισμένες τεχνικές από τη γιόγκα στην ασκητική τους, όπως για παράδειγμα τον συγχρονισμό της αναπνοής με την αδιάλειπτο προσευχή, τη χρήση του κομποσκοινιού κ.ά.
Στην εποχή μας, ορισμένοι χριστιανικοί κύκλοι που είναι περισσότερο ανοικτοί στον διαθρησκευτικό διάλογο και στο οικουμενικό όραμα του «πολίτη της γης» αποδέχονται τη χρησιμότητα των τεχνικών της γιόγκα και των άλλων ανατολικών παραδόσεων ως ένα βοήθημα για την προσευχή και τον σωματικό τους καθαρμό. Η πιο πρόσφατη θέση της Καθολικής Εκκλησίας, που εκφράστηκε στο ανώτατο πνευματικό της επίπεδο από τον ίδιο τον Πάπα, είναι ότι η εκκλησία θα πρέπει να αποδέχεται ό,τι είναι αληθές και άγιο και δεν θα πρέπει να απορρίπτει τα πάντα μόνο και μόνο επειδή δεν είναι χριστιανικά. Αντίθετα, ο χριστιανός θα πρέπει να παίρνει από τις άλλες παραδόσεις ό,τι είναι χρήσιμο, όταν βέβαια αυτό δεν διαταράσσει την πίστη του.
Η παλαιότερη θέση της Καθολικής Εκκλησίας υπήρξε όμως σκεπτικιστική και μάλλον αρνητική απέναντι στη γιόγκα, καθώς αφενός θεωρούσε ότι η εστίαση στο φυσικό σώμα θα μπορούσε να οδηγήσει στη λατρεία του και αφετέρου το γεγονός ότι η πίστη ότι ο άνθρωπος μπορεί να προσεγγίσει τον Θεό μέσω της ατομικής του προσπάθειας αντιτίθεται στο δόγμα της θείας χάρης που αποτελεί το Α και το Ω για τη σωτηρία του χριστιανού.
Τέτοιου είδους αντιλήψεις συνεχίζουν να υφίστανται σε συντηρητικές χριστιανικές εκκλησίες με αποτέλεσμα να ακούμε μερικές φορές ειδήσεις για την απαγόρευση της γιόγκα σε διάφορους δημόσιους χώρους, όπως για παράδειγμα την πρόσφατη απαγόρευση της διδασκαλίας της γιόγκα στα σχολεία της Νέας Υόρκης και της Καλιφόρνιας, που έγινε ύστερα από την προσφυγή των συλλόγων γονέων στα δικαστήρια μιας και τη θεώρησαν ως ινδουιστική κατήχηση.
Αυστηρά συντηρητική φαίνεται να είναι και η θέση της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, όπως εκφράστηκε με την από 16.6.2015 ανακοίνωση που εξέδωσε με την ευκαιρία του επικείμενου εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας της Γιόγκα, και όπου τονίζει ότι η γιόγκα αποτελεί θεμελιώδες κεφάλαιο της θρησκείας του Ινδουισμού και ως εκ τούτου δεν έχει καμία θέση στη ζωή των χριστιανών.
Από την παραπάνω περιγραφή μπορούμε να συνοψίσουμε ότι η ινδική κυβέρνηση στην προσπάθειά της να προωθήσει την παγκόσμια αναγνώριση της γιόγκα προχώρησε σε έναν έντιμο συμβιβασμό αποδεσμεύοντάς την, για τους μη ινδουιστές τουλάχιστον, από το πνευματικό της περιεχόμενο, και περιορίζοντάς την σε ένα είδος άσκησης που αποβλέπει στη σωματική και νοητική υγεία του ατόμου. Με τον τρόπο αυτό η γιόγκα προβάλλεται σαν κάτι που θα μπορούσε να εφαρμοστεί από όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως θρησκευτικών πεποιθήσεων. Η θέση αυτή φαίνεται να έχει ήδη καταστεί εκ των πραγμάτων αποδεκτή από τον μεγαλύτερο αριθμό των ασκουμένων στη γιόγκα στη Δύση που ενστερνίζονται διάφορες θρησκευτικές και πνευματικές πεποιθήσεις και προσφεύγουν στη γιόγκα κυρίως για τα ψυχοσωματικά της οφέλη.
Η σωματική υγεία και η γαλήνη του νου που φαίνεται να προάγει η γιόγκα συνιστούν οικουμενικά αποδεκτές αξίες και σαν τέτοιες θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια στέρεα βάση για την ευρύτερη αποδοχή της από τη μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων. Το πρόβλημα όμως παραμένει άλυτο στους θρησκευτικούς κύκλους που βλέπουν τη γιόγκα σαν κάτι περισσότερο από ένα σύστημα φυσικών και νοητικών ασκήσεων. Εδώ χρειάζεται η βαθύτερη μελέτη της φιλοσοφίας της γιόγκα αλλά και των άλλων παραδόσεων ώστε να μπορέσει να συνειδητοποιηθεί από τους πνευματικούς ηγέτες αρχικά και από τον λαό στη συνέχεια ότι η πνευματική απελευθέρωση και η ένωση του ανθρώπου με τη βαθύτερη φύση του και το θείο αποτελούν κοινή επιδίωξη όλων των ανθρώπων ανεξαρτήτως θρησκείας και φυλετικών διαφορών.
Ο σανσκριτικός όρος γιόγκα είναι αναμφίβολα δημιούργημα της ινδικής φιλοσοφίας καθώς συναντάται σε αρχαία ινδικά κείμενα, όπως η Yoga Sūtra του Patañjali, η Bhagavad Gītā και οι Upanișad-s, αλλά το νόημα που μεταφέρει η λέξη, δηλαδή της ένωσης της περιορισμένης συνείδησης του ατόμου με την Υπέρτατη Πραγματικότητα είναι καθαρά φιλοσοφικό και οικουμενικό.
Οι άνθρωποι σε διαφορετικές εποχές και σε διάφορους πολιτισμούς επιδίωξαν με ποικίλους τρόπους να διευρύνουν την ατομική τους συνείδηση και να προσεγγίσουν το θείο. Όπως λέει ο ίδιος ο Patañjali, οι αρχές αυτοπειθαρχίας και οι κοινωνικές αξίες της μη βίας, της αλήθειας, της εγκράτειας, της ακτημοσύνης κ.λπ., που αποτελούν τα βασικά στάδια της γιόγκα, μπορούν να εφαρμοστούν σε όλη τη γη ανεξάρτητα από την κοινωνική τάξη, τη χώρα, την εποχή και τις συνθήκες που έχει γεννηθεί κανείς (etejāti-deśa-kāla-samayānavacchinnāḥsārva-bhaumā mahāvratam. YogaSūtra, 2.31).
Αυτό που έχει σημασία είναι το νόημα που σηματοδοτούν οι λέξεις και όχι οι λέξεις αυτές καθεαυτές. Το νερό παραμένει νερό ανεξάρτητα από τη γλώσσα που θα χρησιμοποιήσουμε για να το ονομάσουμε. Κατά τον ίδιο τρόπο οι διάφορες πνευματικές παραδόσεις που αναπτύχθηκαν μέσα στο πέρασμα του χρόνου στη Δύση και στην Ανατολή επιδίωκαν λίγο πολύ τον ίδιο σκοπό. Άλλες πέτυχαν να τον πραγματώσουν με μεγαλύτερη σαφήνεια ενώ άλλες όχι, αλλά όλες αποτελούν εκφράσεις της παγκόσμιας πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Όπως λέει και ο βεδικός ρίσι, «η αλήθεια είναι μία, αλλά οι σοφοί την αποκαλούν με διαφορετικά ονόματα» (ekamsatviprabahudhavadanti, RigVeda, 1-164-146). «Ολόκληρη η γη αποτελεί μια οικογένεια» (“vasudhaivakuṭumbakam” Mahopanishad VI.71-73), αλλά οι άνθρωποι φαίνεται να αγνοούν αυτήν την αλήθεια αυτοπεριοριζόμενοι μέσα στα ιδεολογικά τείχη που ανυψώνουν γύρω τους.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να πω ότι θα ήταν ορθολογικά σωστότερο να μιλούσαμε για την Παγκόσμια Ημέρα της Ψυχοσωματικής Υγείας και της Πνευματικής Ενότητας. Τα Ηνωμένα Έθνη όμως επέλεξαν τον όρο «γιόγκα» αναμφίβολα κάτω από την πολιτική επιρροή της Ινδίας, αλλά και για να εκφράσουν με ακρίβεια και με μια μόνο λέξη το σύνολο της σωματικής, της νοητικής και της πνευματικής αναζήτησης του ανθρώπου. Με την αποδοχή του ινδικού όρου για την περιγραφή των παραπάνω αξιών αναγνωρίζεται επίσης η μεγάλη συνεισφορά της Ινδίας στην πνευματική αφύπνιση του ανθρώπου μέσα από τις πολλαπλές παραδόσεις της που μεταφέρουν άσβεστη τη δάδα της αρχαίας σοφίας μέχρι και την εποχή μας. Η επιστήμη της γιόγκα συγκαταλέγεται ανάμεσα σε αυτές, αλλά η εστίασή μας θα πρέπει να επικεντρώνεται στο νόημα της λέξης και να μην παρασυρόμαστε από διάφορες εθνικιστικές και θρησκευτικές δοξασίες από τις οποίες η ίδια η γιόγκα αποσκοπεί να μας απελευθερώσει. Οποιαδήποτε δογματική πίστη, ακόμη και πάνω στην ίδια τη γιόγκα θα μπορούσε να καταστεί δεσμευτική.
Στην παγκοσμιοποιημένη εποχή μας μπορούμε να μελετούμε με ευκολία τη σοφία όλων των λαών και όλων των εποχών με απώτερο σκοπό να κάνουμε τη ζωή μας καλύτερη αλλά και για να συμβάλουμε στην ειρηνική συμβίωση όλων των λαών μέσω της αμοιβαίας αποδοχής και αλληλοκατανόησης. Η καθιέρωση της Παγκόσμιας Ημέρας της Γιόγκα ελπίζω και εύχομαι να συμβάλει προς τον σκοπό αυτό.